„Kto chce zapalać innych, sam musi płonąć”.

Ludwik Hirszfeld

Do grona wyróżniających się farma­ceutów należy zaliczyć mgr farm. Elżbietę Taterczyńską, bohaterkę artykułu autor­stwa Hanny Cytryńskiej („Aptekarz Polski”, nr 131 (109e), lipiec 2017). Taką posta­cią jest także niewątpliwie dr farm. Jan Majewski, znany i ceniony w całym kraju apte­karz ze stolicy Wielkopolski.

Doktor Jan Majewski jest entuzjastą farmacji, a jego „przygoda” w wybranym zawodzie zaczęła się w 1969 r., kiedy otrzymał tytuł magistra farmacji na Wydziale Farma­ceutycznym Akademii Medycznej w Łodzi i stopień oficerski w Wojskowej Aka­demii Medycznej – także w tym mieście. Uzyskanie dyplomu magisterskiego zbiegło się ze zmianami w jego życiu osobistym, ożenił się z koleżanką ze studiów Kon­stancją Boszkówną. Jako podporucznik, a następnie porucznik pracował przez kilka lat w Składnicy Sanitarnej w Poznaniu. Po przejściu do cywila zajmował sta­nowi­ska zastępcy kierownika i kierownika w wielkopolskich aptekach: początkowo w Gizałkach blisko Pleszewa, później w Tarnowie Podgórnym pod Poznaniem, a od 1982 r. w historycznej aptece na Starym Rynku w Poznaniu, której przywrócił pierwotną nazwę „Pod Złotym Lwem”.

W 1990 r. apteka ta przeszła na własność małżeństwa Majewskich. Zapewne stare wnętrza i specyficzna atmosfera dawnej „officinae sanitatis” wywarły wpływ na ich dalsze, twórcze życie. Warto dodać, że od 2004 r. rodzinne tradycje aptekarskie państwa Majew­skich godnie kontynuuje ich córka mgr farm. i mgr biol. Anna Maria Kielak.

W aptece „Pod Złotym Lwem” w Poznaniu od zawsze pielęgnowane są najwyższe wartości w farmacji, to jest dobro pacjenta i godność zawodu. Jak mawia dr Majew­ski – „Wielu młodych aptekarzy nie widzi człowieka tylko biznes, na którym można zarobić. My mieliśmy profesorów, którzy nauczyli nas szacunku do zawodu aptekarza i przekonania, że pacjent jest najważniejszy”. Dlatego też właściciele apteki czerpiąc satysfakcję z pomocy ludziom chorym, nie zapominają o młodych adeptach farmacji, dzieląc się z nimi swoją wiedzą i doświadczeniem.

Doktor Jan – jak nazywają go pacjenci i znajomi – jest far­maceutą pełnym pa­sji. Największą z nich jest historia, a zwłaszcza historia farma­cji. Zamiłowanie to wiąże się zarówno z jego działalnością naukowo – badawczą, jak i popularyzator­ską. Od wielu lat zgłębia dzieje farmacji i utrwala pamięć o jej przedstawicielach, którzy w wybitny sposób zasłużyli się dla zawodu, kraju i spo­łeczeństwa. Inspiruje innych i „zapala” swoim entuzjazmem, wnosząc znaczący wkład do poznania dzie­dzictwa aptekarstwa w Polsce.

Początki drogi naukowej dra Majewskiego sięgają lat 70., kiedy opublikował swoje pierwsze prace o tematyce historycznej w ogólnopolskich czasopismach far­maceutycznych. W tym też czasie powziął zamiar napisania pracy doktorskiej na temat zaopatrzenia medyczno – sanitarnego w powstaniu wielkopolskim i udziału w nim farmaceutów. Materiały do monografii gromadził ponad 20 lat, docierając do unikatowych materiałów archiwalnych i jeszcze żyjących powstańców – apteka­rzy lub ich rodzin.

Doktoryzował się w 1998 r. na Wydziale Farmaceutycznym Akademii Medycznej w Poznaniu, a jego dysertacja po uprzednim uzupełnieniu ukazała się drukiem i jest cytowana przez wielu autorów, zajmujących się tematyką Powstania Wielkopolskiego 1918 – 1919. Spod jego pióra wyszła bogato ilustro­wana mono­grafia pt. „Muzea farmacji i zbiory aptekarskie w Polsce”, która otrzy­mała pierwszą nagrodę na XV Ogólnopolskim Przeglądzie Książki Krajoznawczej i Turystycznej w Poznaniu za wyjątkowe ujęcie tematu, wartość edytorską i piękny język. O zna­czeniu monografii i jej przesłania dla zawodu świadczą słowa prof. Barbary Kuźnickiej, jednej z największych autorytetów naukowych w zakresie historii farmacji – „Jest [książka – przyp. aut.] świadectwem pietyzmu farmaceutów do przeszłości i zro­zumienia, że wobec ogromnych strat w naszej kulturze materialnej trzeba chronić każdy przedmiot o historycznej wartości, a także gromadzić bieżącą dokumentację epoki, w której żyjemy”.

Opracował też kolejną książkę albumową – „Apteka Pod Orłem w Pleszewie” z serii wydawniczej „Najsłynniejsze polskie apteki”. Jest współautorem (ze Sławojem Kucharskim i Michałem Umbreitem) bardzo chętnie czytanej książki „Od alchemii do farmacji” oraz współautorem (z Krzysztofem Kmieciem) dwóch opracowań: „Ekslibrisy historyków farmacji” i „Święci Kosma i Damian patroni farmacji jako motyw ekslibrisu”. W swoim dorobku ma blisko 300 innych publikacji, w tym: artykuły popularno – naukowe, biogramy, recenzje ksią­żek, ko­munikaty, sprawozdania i materiały kronikarskie.

Wykonał trudną i żmudną pracę, odtwarzając kilkadziesiąt życiorysów powstańców – aptekarzy. Zostały one zamiesz­czone w wielotomowym słowniku – „Powstańcy Wielkopolscy. Biogramy uczestników Powstania Wielkopolskiego 1918 – 1919”.

Śledzi wątki far­maceutyczne w różnych dziedzinach nauki i kultury oraz w życiu ich przedstawi­cieli. Przeprowadził i opublikował wywiad z prof. Normanem Davisem, brytyjskim historykiem, badaczem historii Polski i synem aptekarza. Opisał związki z apteką młodego Jana Czochralskiego, późniejszego profesora, światowej sławy chemika i metaloznawcy, wynalazcy stosowanej do dzisiaj metody otrzymywania monokryształów krzemu. Wyniki swo­ich badań sze­roko upowszechnia nie tylko w formie pisanej, ale też referując je podczas zjazdów i sympozjów historyków farmacji oraz innych naukowych spotkań farmaceutów w kraju i za granicą.

Z zamiłowaniem do historii związana jest jego kolejna pasja – muzealnictwo farmaceutyczne. Był jednym z organizatorów i pierwszym kustoszem Muzeum Far­macji w Poznaniu. Ma swoją prywatną kolekcję, na którą składają się: apteczne utensylia, ekslibrisy, dzieła sztuki związane z farmacją oraz literackie „białe kruki”. Zebrał pokaźną kolekcję karykatur i ekslibrisów Stani­sława Mrowińskiego, zmarłego w 1997 r. grafika, malarza i scenografa. Chroni od zapomnienia jego rysunki ziół, wzorowane na zielniku Fali­mirza z XVI w. Popula­ryzuje wraz z córką Anną zielnik Elizy Orzeszkowej, znajdujący się w zbiorach Poznańskiego Towa­rzystwa Przyjaciół Nauk. Od lat zgłębia tajemnice motywów tańca śmierci (dance macabre) w literaturze i sztuce. Pasjonuje go ikonografia świętych Kosmy i Da­miana – patronów farmaceutów, aptekarzy i lekarzy. W celach poznawczych odwiedził wiele świątyń, muzeów i bibliotek w Polsce i w Europie, a jego opracowania o tej tematyce wzbogaciły i nadal wzbogacają polską historiografię farmaceutyczną.

Doktor Majewski jest mocno zaangażowany w prace Wielkopolskiej Okręgo­wej Izby Aptekarskiej od czasu jej reaktywowania. Bierze udział w okręgowych i krajowych zjazdach aptekarskich, wygłasza referaty, organizuje różnotematyczne spotkania. W 1996 r. został przyjęty w poczet szacownego gremium – Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, gdzie uczestniczy w pracach Komisji Farmaceutycz­nej. Od prawie pół wieku należy do Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego, w którym znany jest i ce­niony jako animator i organizator życia naukowego miłośni­ków historii. Wiele czasu i energii poświęca pracy w Sekcji Historii Farmacji Od­działu Poznańskiego. Przez blisko 10 lat przewodniczył Zespołowi Sekcji Historii Farmacji PTFarm, a obecnie jest jego przewodniczącym honorowym.

Pod egidą Towarzystwa zorgani­zował pięć sympozjów historii farmacji, w tym dwa poza kra­jem. Podtrzymuje wieloletnie kontakty naukowe z zagranicznymi badaczami dzie­jów medycyny i far­macji, m.in.: w Rumunii, Niemczech, Białorusi, Francji i na Węgrzech. Współpraca z białoruskimi historykami przyniosła mu status członka rzeczywistego Grodzień­skiego Towarzystwa Przyjaciół Medycyny oraz członka za­granicznego Białoru­skiego Towarzystwa Medycyny i Farmacji. Jest pomysłodawcą i organizatorem, wspólnie z Instytutem Historii Nauki PAN, corocznych przeglądów prac magister­skich z zakresu historii farmacji. W ten sposób zachęca młodzież farmaceutyczną do dalszej pracy badawczej, zwłaszcza o tematyce historycznej.

Inicjuje i wspiera wiele innych przedsięwzięć na rzecz swojego zawodu. Na jednym z zebrań poznań­skich historyków farmacji poddał myśl wydania reprintu warto­ściowej monografii pt. „Materiały do dziejów historii aptek wielkopolskich”, au­torstwa Leonarda Ko­strzeńskiego. Wydatnie przyczynił się do zrealizowania tej idei, m.in. pomógł w pozyskaniu odpowiednich funduszy, przygotował (z Anitą Magowską) książkę do druku. Jak napisał, jego celem było – „(…) aby współcze­snemu pokoleniu aptekarzy przybliżyć ich tradycje zawarte w pracy opar­tej na źró­dłowych materiałach i dokumentach zebranych i wydanych dzięki miłości do histo­rii”.

Zapoczątkował i od 25 lat organizuje w Poznaniu Święto Aptekarzy pod patro­natem św. św. Kosmy i Damiana. Obchody te łączą wszystkich farmaceu­tów: przed­stawicieli samorządu i towarzystw naukowych, pracowników i studentów farma­ceutycznej uczelni, aptekarzy z całej Wielkopolski. Z uwagi na swój publiczny cha­rakter, przyczyniają się do pogłębiania wiedzy o zawodzie i jego tradycjach wśród mieszkańców Poznania.

Uwieńczeniem działalności i osiągnięć dra Majewskiego na polu farmacji, a zwłaszcza jej historii było przyjęcie go w poczet członków Mię­dzynarodowej Akademii Historii Farmacji (Akademie Internationale d’Histoire de la Pharmacie), najwyższego gremium zrzeszającego farmaceutów różnej narodowo­ści. Akt powołania odbył się w uroczystej oprawie podczas 39 Międzynarodowego Kongresu Historii Farmacji w Wiedniu 17 września 2009 r.

Doktor Jan Majewski jest znany nie tylko w środowisku farmaceutycznym. Ze względu na aktywny udział w życiu naukowym, społecznym i kulturalnym Pozna­nia, należy do elity tego miasta. Działa w Towarzystwie Przyjaciół Poznańskiej Fary. Wraz z innymi członkami Towarzystwa popularyzuje znaczenie religijne i architektoniczne kościoła farnego oraz związane z nim tradycje. Pomaga w zdo­bywaniu funduszy na remont zabytkowej świątyni. Od wielu lat niestrudzenie utrwala pamięć o wielkopolskich powstańcach. Dzięki jego staraniom, w 2008 r. na ścianie apteki „Pod Złotym Lwem” na Starym Rynku w Poznaniu została odsłonięta tablica upamiętniająca 90. rocznicę zatknięcia polskiego sztandaru na wieży po­znańskiego ratusza. W czasie niewoli narodowej sztandar przechowywali ówcześni właściciele apteki, a po zdobyciu ratusza przez powstańców w 1918 r. przekazali go w ich ręce. Również z inicjatywy dra Majewskiego, w 2013 r. odsłonięto na mu­rze apteki „Pod Orłem” w Kcyni (woj. kujawsko – pomorskie) tablicę poświęconą pamięci sławnego kcynianina – prof. Jana Czochralskiego. Profesor Czochralski chociaż nie był aptekarzem pracował w kilku aptekach, m.in. w Berlinie, a w kcyńskiej aptece kupował materiały do swoich doświad­czeń.

Poznański aptekarz jest miłośnikiem i mecenasem literatury i sztuki. W 1995 r. był jednym ze współzałożycieli Fundacji Literackiej w Poznaniu, a od 2003 r. pełni w niej funkcję wice­prezesa. Wraz z innymi aptekarzami, właścicielami hurtowni i firm farmaceutycz­nych wspiera poetów. Jest spiritus movens tego przedsięwzięcia. Sponsorował i był jednym z wydawców ponad 60. tomików poezji. Ufundował wiele nagród dla laure­atów konkursów literackich. Przez pięć lat współorganizował Ogólnopolski Konkurs Poetycki im. Łucji Danielewskiej.

Jest spadkobiercą, wydawcą i niekiedy redakto­rem książek Mariana Cezarego Abramowicza; zmarłego w 1997 r. poety, prozaika, dramatopisarza i jego serdecznego przyjaciela. Z inicjatywy dra Jana Majewskiego została założona w rodzinnych stronach poety – najpierw w Gizałkach koło Pleszewa, a następ­nie w Białobłotach – pracownia pamięci Mariana Cezarego Abramowi­cza. Do dzisiaj jest jej honorowym kustoszem. Wraca tam często, jak mówi po to – żeby posiedzieć i pogadać w ciszy z Czarkiem oraz powspominać sobie choćby ten fragment wiersza – „(…) wiem (w czasie żniw) tak samo się kończy histo­ria/chwastów i pszenicy. Byłeś i jesteś ziarnem, Przyjacielu”.

Doktor Jan Majewski jest jednym z najbardziej utytułowanych aptekarzy. Jego działalność i zasługi zostały dostrzeżone i docenione przez ważne polskie gremia farmaceutyczne. I tak, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne wyróżniło go meda­lem im. Ignacego Łukasiewicza „De Pharmacia Bene Meritis”, godnością Członka Honorowego, Odznaką Honorową PTFarm i godnością Przewodniczącego Honoro­wego Zespołu Sekcji Historii Farmacji. Naczelna Rada Aptekarska uhonorowała go medalem im. Bronisława Koskowskiego „Ad Gloriam Pharmaciae” i tytułem „Straż­nik Wielkiej Pieczęci Aptekarstwa Polskiego”, a Okręgowa Izba Aptekarska w Po­znaniu przyznała statuetkę im. Prof. Franciszka Adamanisa, wręczaną wyróżniają­cym się postaciom farmacji wielkopolskiej. W uznaniu zasług w upamiętnianiu zwycięskiego zrywu narodowego 1918 – 1919, Towarzystwo Pamięci Powstania Wielkopolskiego przyznało mu nagrodę honorową „Dobosz Powstania Wielkopol­skiego”. Natomiast za krzewienie idei pracy organicznej, Towarzystwo im. Hipolita Cegielskiego w Poznaniu wyróżniło go srebrnym medalem „Labor omnia vincit” (Praca wszystko zwycięża), odznaczeniem wysoko cenionym przez wielkopolskich orga­niczników – naukowców, przedstawicieli sektora gospodarczego, ludzi kultury, sztuki, reprezentujących wspólne wartości patriotyczne, poszanowanie tradycji na­rodowej i wartości moralne. Fakt wręczenia medalu zaliczył go do grona Przyjaciół Towarzystwa im. Hipolita Cegielskiego.

Doktor Jan Majewski ma też w swojej kolekcji zupełnie inne „tytuły”. Dzien­nikarze często nazywają go „człowiekiem sztuką zakręconym”, „człowiekiem z go­rącą głową”, „pasjonatem tysiąca pasji”, „mecenasem sztuk wszelakich”. Dla bliskich znajomych i przyjaciół jest po prostu „Jankiem”, znanym ze swej uczynności i życzliwości, pogodnego usposo­bienia i gościnności. Ma na zapleczu apteki „Pod Złotym Lwem” swój mały „salon kulturalny”. Bywają w nim ludzie nauki, duchowni, artyści. Gościnną aptekę od­wiedził ks. Józef Tischner. Bywała tam Krystyna Feldman, poznańska aktorka znana z roli Nikifora. W nastrojowym saloniku dysputy naukowe prowadzą profeso­rowie poznańskich uczelni, snuje plany twórcze poznańska „bohema”. Chętnie „za­glądają” tam znajomi i przyjaciele – miejscowi, z Polski i z zagranicy. Gospodarz częstuje ziołową nalewką własnej, dobrze strzeżonej, receptury – Liquor Benedictinorum. Należy ją dawkować ostrożnie, jak każdy środek leczniczy. Kto raz odwiedził „magiczny” pokój na zapleczu apteki „Pod Złotym Lwem” na Starym Rynku w Poznaniu, ten chętnie do niego wraca.

dr n. farm. Katarzyna Hanisz

Piśmiennictwo:

1. Michał H. Umbreit: Doktor nauk farmaceutycznych Jan Majewski członkiem Międzynarodowej Akademii Historii Farmacji. „Biuletyn Wielkopolskiej Okręgowej Izby Aptekarskiej”, nr 3 – 4 (2009), s. 78 – 80.
2. Andrzej Wróbel, Stanisław Vogel, Ewa Dębińska: Apothecare necesse est…, Warszawa 2007, s. 42 – 43.
3. Sławoj Kucharski: Doktorat Jana Majewskiego – aptekarza z oficyny „Pod Złotym Lwem” w Poznaniu. „Farmacja Polska”, R. 54, 1998, nr 14, s. 666.
4. Kto jest kim w farmacji polskiej pod red. Wacława Jaroniewskiego, Jerzego Sykulskiego, Jana Hołyńskiego, Anny Wędzisz, Katarzyny Hanisz. Łódź 2001, s. 170 – 171.
5. Archiwum prywatne dra farm. Jana Majewskiego.
6. Anita Magowska, Michał Umbreit: Oddział Poznański Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego w latach 1947 – 1997. Poznań 1997.
7. Jan Majewski, fundacjaliteracka.pl/sylwetki/jan-majewski/
8. Barbara Kuźnicka: Wkład do poznania dziedzictwa aptekarstwa w Polsce. O książce Jana Majewskiego pt. „Apteka Pod Orłem w Pleszewie”, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 55/3 – 4, s. 305 – 310.
9. Aleksandra Iżycka: Jubileuszowa apteka, wywiad z Konstancją i Janem Majewskmi z poznańskiej apteki „Pod Złotym Lwem”, „Magazyn Aptekarski” 6/2005, s. 23.
10. Elżbieta Janikowska: Mecenas sztuk wszelakich. „Gazeta Farmaceutyczna”, nr 4 (kwiecień), 2006, s. 34 – 35.
11. Paula Wendland: Farmaceuta mecenasem poetów., „Puls Medycyny”, pb.pl/farmaceuta-mecenasem-poetow-446075
12. Lech Konopiński: Doktor Majewski – przyjaciel poetów, http://bez-recepty.pgf.com.pl/nr5/0005-biografia.htm
13. Danuta Pawlicka: Tajemnica zaplecza Apteki Pod Złotym Lwem, Express, sobota – niedziela, 4 – 5, 8, 2001, s. 9.
14. Jan Majewski: Nie chciałem być aptekarzem. Wywiad z prof. dr Normanem Daviesem. „Czasopismo Aptekarskie”, vol. 17, nr 12 (204), grudzień 2010, s. 11 – 13.

Zdjęcia ze zbiorów dra Jana Majewskiego